ျမန္မာ ျပကၡဒိန္ တြက္နည္း (၈)

၁၊ ၁၂။ လမ်ား

            ျမန္မာျပကၡဒိန္အေၾကာင္း ေလ့လာလွ်င္ “လ” မ်ားအေၾကာင္း ေသေသခ်ာခ်ာ သိထားရန္ လိုပါသည္။ ဤတြင္ ရည္ညႊန္းမည့္ “လ” မွာ ေကာင္းကင္မွ လ မဟုတ္။ တန္ခူး၊ ကဆုန္၊ ဇႏၷ၀ါရီ၊ ေဖေဖာ္၀ါရီ အစရိွေသာ ျပကၡဒိန္သံုး လ မ်ား ျဖစ္ပါသည္။

၁၊ ၁၂၊ ၁။ ေ၀ါဟာရမာသ

            လူတို႔သံုးႏံႈးေနေသာ လ သို႔မဟုတ္ ျပကၡဒိန္၌ ေဖာ္ျပထားေသာ လ ကို ေ၀ါဟာရမာသ ဟု ေခၚ၏။ ေ၀ါဟာရမာသ မ်ားမွာ တန္ခူးလ အစ တေပါင္းလ အဆံုးျဖစ္ပါသည္။ ေ၀ါဟာရႏွစ္တစ္ႏွစ္သည္ တန္ခူးလဆန္း ၁ ရက္ေန႔တြင္ စတင္ၿပီး တေပါင္းလကြယ္ေန႔တြင္ ဆံုးသည္။ သုိ႔ေသာ္လည္း ဤလမ်ားမွာ လက္ေတြ႔ျပကၡဒိန္ထဲ၌ ေဖာ္ျပထားသည့္လႏွင့္ အနည္းငယ္ ကြာသည္။

            အဘယ္ကဲ့သုိ႔ကြာသနည္းဟူမူ ျပကၡဒိန္ထဲမွ ျမန္မာႏွစ္တစ္ႏွစ္၏ အစသည္ တန္ခူးလဆန္းတစ္ရက္ေန႔မဟုတ္။ သကၠရာဇ္ႏွစ္တစ္ႏွစ္သည္ ႏွစ္ဆန္းတစ္ရက္ေန႔ (သႀကၤန္အတက္ေန႔၏ ေနာက္တစ္ရက္) တြင္ စသည္။ ေနာက္လာမည့္ သႀကၤန္အတက္ေန႔သည္ ထိုႏွစ္၏ ေနာက္ဆံုးရက္ျဖစ္၏။

ဥပမာျပရလွ်င္ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၃၆၄ ခုႏွစ္သည္ တန္ခူးလဆန္း ၅ ရက္ေန႔မွစကာ ေနာက္တန္ခူးလျပည့္ေန႔တြင္ ဆံုး၏။ ၁၃၆၅ ခုႏွစ္သည္ ထိုတန္ခူးလျပည့္၏ ေနာက္တစ္ရက္ တန္ခူးလျပည့္ေက်ာ္ ၁ ရက္ေန႔မွ စတင္ျပန္သည္။

သို႔ေသာ္လည္း ၁၃၆၄ ခုႏွစ္၏ျပကၡဒိန္ကို စီစဥ္ရာတြင္ ပထမလကို တန္ခူးလဆန္း ၅ ရက္ေန႔မွစကာ ကဆုန္လဆန္း ၄ ရက္ ေန႔ထိ၊ ဒုတိယလကို ကဆုန္လဆန္း ၅ ရက္မွ စကာ နယုန္လဆန္း ၅ ရက္ေန႔ထိ စသည္ျဖင့္ စီစဥ္ရန္မွာ လက္ေတြ႔ မဆန္လွေခ်။ ျမန္မာေ၀ါဟာရလအေနႏွင့္ တန္ခူးလ၊ ကဆုန္လ စသျဖင့္ စီစဥ္ႏိုင္သည္။ သို႔ေသာ္လည္း ျပကၡဒိန္ထုတ္ေ၀ရာ တြင္ ပံုႏိွပ္တိုက္မ်ားသည္ ျမန္မာလသံုးကာ တန္ခူး၊ ကဆုန္ စသျဖင့္ပံုမႏိွပ္ၾကဘဲ အဂၤလိပ္ျပကၡဒိန္ လမ်ားအလိုက္ ဇႏၷ၀ါရီ၊ ေဖေဖာ္၀ါရီ စသျဖင့္သာ ပံုႏိွပ္ၿပီး ထို အဂၤလိပ္ျပကၡဒိန္ထဲတြင္သာ ျမန္မာေန႔ရက္မ်ားကို ေဖာ္ျပၾကသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ ဆိုေသာ္ ျမန္မာေန႔ရက္မ်ားကို ေက်းလက္ေတာရြာမ်ားတြင္သာသံုးၿပီး ရံုးျပင္ကနားႏွင့္ အစိုးရကိစၥမ်ားေဆာင္ရြက္ရာတြင္ အဂၤလိပ္ေန႔ရက္မ်ားကိုသာ အသံုးမ်ားေသာေၾကာင့္ ျဖစ္၏။

ထို႔ေၾကာင့္ ျမန္မာႏွစ္တစ္ႏွစ္ကို ရွာမည္ဆုိလွ်င္ ျပကၡဒိန္တစ္ခုတည္းႏွင့္ မလံုေလာက္ေခ်။ ဥပမာ ၁၃၆၄ ခုႏွစ္၏ ေန႔ရက္မ်ားကို သိလိုပါက ၂၀၀၂ ခုႏွစ္ႏွင့္ ၂၀၀၃ ခုႏွစ္ ျပကၡဒိန္ႏွစ္ခုလိုမည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ၂၀၀၂ ခုႏွစ္ျပကၡဒိန္ တြင္ ၁၃၆၃ ႏွင့္ ၁၃၆၄ ဟု ၂ ႏွစ္ခြ ပါေနၿပီး ၂၀၀၃ ခုႏွစ္ျပကၡဒိန္တြင္ ၁၃၆၄ ႏွင့္ ၁၃၆၅ ဟု ၂ ႏွစ္ခြ ပါေနျပန္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္၏။

ပို၍ တိက်စြာဆိုရလွ်င္ ၂၀၀၂ ခုႏွစ္ ဇႏၷ၀ါရီ၊ ေဖေဖာ္၀ါရီ၊ မတ္လ ႏွင့္ ဧၿပီလ ၁၆ ရက္ေန႔ထိသည္ ၁၃၆၃ ျဖစ္၏။ ၂၀၀၂ ခုႏွစ္ ဧၿပီလ ၁၇ ရက္ေန႔မွ ဒီဇင္ဘာ ၃၁ ထိသည္ ၁၃၆၄ ခုႏွစ္ျဖစ္သည္။ ၂၀၀၃ ခုႏွစ္ ဇႏၷ၀ါရီ၊ ေဖေဖာ္၀ါရီ၊ မတ္လ ႏွင့္ ဧၿပီလ ၁၆ ရက္ေန႔ထိသည္ ၁၃၆၄ ျဖစ္၏။ ၂၀၀၃ ခုႏွစ္ ဧၿပီလ ၁၇ ရက္ေန႔မွ ဒီဇင္ဘာ ၃၁ ထိသည္ ၁၃၆၅ ခုႏွစ္ျဖစ္သည္။

ျမန္မာႏွစ္မ်ားကိုေဖာ္ျပရာတြင္ ျပကၡဒိန္ကိုထား၍ သႀကၤန္စာ၌ပင္ ၁၃၇၃ ခုႏွစ္အတြက္ သႀကၤန္စာဟု ေဖာ္ျပၿပီး သႀကၤန္စာထဲတြင္ ေဖာ္ျပထားေသာ ျပကၡဒိန္မွာမူ ၂၀၁၁ ခုႏွစ္ဟု အဂၤလိပ္ျပကၡဒိန္ျဖင့္ ေဖာ္ျပပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ သႀကၤန္စာ မွာ ၁၃၇၃ ခုႏွစ္ျဖစ္လင့္ကစား ျပကၡဒိန္မွာမူ ၁၃၇၂ တစ္ပိုင္း ႏွင့္ ၁၃၇၃ တစ္ပိုင္း ျဖစ္ေနပါသည္။

ေ၀ါဟာရလမ်ားမွာ ေအာက္ပါအတိုင္း ျဖစ္၏။

တန္ခူး	၂၉	ရက္မစံု		သီတင္းကြ်တ္	၂၉	ရက္မစံု
ကဆုန္	၃၀	ရက္စံု		တန္ေဆာင္မုန္း	၃၀	ရက္စံု
နယုန္	၂၉	ရက္မစံု		နတ္ေတာ္	၂၉	ရက္မစံု
၀ါဆို	၃၀	ရက္စံု		ျပာသို	၃၀	ရက္စံု
၀ါေခါင္	၂၉	ရက္မစံု		တပို႔တဲြ	၂၉	ရက္မစံု
ေတာ္သလင္း	၃၀	ရက္စံု		တေပါင္း	၃၀	ရက္စံု

၁။ ၁၂၊ ၁၊ ၁။ ေ၀ါဟာရလမ်ား၏ အဓိပၸါယ္

            ဗဟုသုတအလို႔ငွာ အဂၤလိပ္လမ်ားကိုလည္း ထည့္သြင္းေဖာ္ျပလိုက္ပါသည္။

လအမည္	အဓိပၸါယ္
ဇႏၷ၀ါရီလ	မ်က္ႏွာႏွစ္ဖက္ရိွေသာ ေကာင္းကင္ဘံု၏ တံခါး၀ကို ေစာင့္သည့္ ေဂ်နပ္ (Janus) နတ္ကို အစဲြျပဳ၍ ေခၚသည္။
ေဖေဖာ္၀ါရီ	မူရင္းအမည္ Februo မွလာသည္။ သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္ျခင္း ဟု အဓိပၸါယ္ရ၏။
မတ္	Mars အမည္ရိွ စစ္ကိုအစိုးရေသာ ေရာမနတ္ကို အစဲြျပဳ၍ ေခၚသည္။
ဧၿပီ	Aperire မွလာသည္။ လက္တင္ဘာသာျဖစ္ၿပီး ဖူးငံုရာမွ ပြင့္လာျခင္း ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။
ေမ	Maia ဟူသည့္ သီးပင္စားပင္မ်ားႀကီးထြားျခင္းကို အစိုးရေသာေရာမနတ္သမီးကို စဲြ၍ေခၚသည္။
ဇြန္	ဂ်ဴပီတာနတ္မင္းႀကီး၏ ၾကင္ယာေတာ္ Juno နတ္သမီးကို အစဲြျပဳ ေခၚေ၀ၚသည္။
ဇူလိုင္	မူလက ဤလကို ကြင္းတီးလစ္ဟု ေခၚသည္။ ေနာက္မွ ယခင္ျပကၡဒိန္ေဟာင္းအား ျပဳျပင္ေရးဆဲြသူ Julius Caesar ကို ဂုဏ္ျပဳကာ ဇူလိုင္ဟု ေခၚျခင္းျဖစ္သည္။
ၾသဂုတ္	မူလက ဤလကို ဆကၠတီလစ္ဟု ေခၚသည္။ ေနာက္မွ Augustus ကို ဂုဏ္ျပဳကာ ၾသဂုတ္လဟု ေခၚျခင္းျဖစ္သည္။
စက္တင္ဘာ	Septem မွလာၿပီး လက္တင္ဘာသာျဖင့္ ၇ (ခုနစ္) ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။
ေအာက္တိုဘာ	Octo မွလာၿပီး လက္တင္ဘာသာျဖင့္ ၈ (ရွစ္) ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။
ႏို၀င္ဘာ	Novem မွလာၿပီး လက္တင္ဘာသာျဖင့္ ၉ (ကိုး) ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။
ဒီဇင္ဘာ	Decem မွလာၿပီး လက္တင္ဘာသာျဖင့္ ၁၀ (တစ္ဆယ္) ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။

မွတ္ခ်က္။            ။ စက္တင္ဘာ သည္ ၇၊ ေအာက္တိုဘာသည္ ၈၊ ႏို၀င္ဘာသည္ ၉၊ ဒီဇင္ဘာသည္ ၁၀ ျဖစ္ေနရျခင္းမွာ မူလျပကၡဒိန္တြင္ ဇႏၷ၀ါရီ ႏွင့္ ေဖေဖာ္၀ါရီမရိွေသး။ မတ္လမွ စတင္ေရတြက္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ မတ္လမွ စတင္ေရေသာ္ စက္တင္ဘာလသည္ ၇ လ ေျမာက္ ျဖစ္ေနေသာေၾကာင့္တည္း။ ေအာက္တိုဘာ စသည္တို႔မွာလည္း အလားတူပင္ျဖစ္၏။ ထို႔ေနာက္ ဇႏၷ၀ါရီ ႏွင့္ ေဖေဖာ္၀ါရီတို႔ထပ္ထည့္လိုက္ေသာ္လည္း လအမည္မ်ားကို မေျပာင္းဘဲ ယခင္ကအတိုင္း ဆက္လက္ သံုးစဲြေနျခင္း ျဖစ္သည္။

၁။ ၁၂၊ ၁၊ ၂။ ျမန္မာလအမည္မ်ား

            ျမန္မာလအမည္မ်ားကို ေဖာ္ျပရာ၌ ဆရာေမာင္ထင္၏ ျမန္မာ့ ၁၂ လအေၾကာင္း စာအုပ္မွ ထုတ္ႏႈတ္ေဖာ္ျပလုိက္ ပါသည္။

           

လအမည္	ပုဂံေခတ္ႏွင့္တကြ ေရွးေခတ္မွ ေရးထံုးမ်ား
တန္ခူး	တန္ခူ၊ တန္းခူး၊ တာကူးလ၊
ကဆုန္	ကုဆုန္၊ ကဆုန္၊ ခူဆုန္၊ ခုဆုန္
နယုန္	နံယုန္၊ နံမ်ဳန္
၀ါဆို	မယ္တာ၊ ျမြယ္တာ၊ ႏြယ္တာ၊ ေႏြတာ
၀ါေခါင္	နံကာ
ေတာ္သလင္း	ေတာ္သလင္
သီတင္းကြ်တ္	သန္တူ၊ သႏၱဴ၊ သတင္းကြ်တ္
တန္ေဆာင္မုန္း	တန္ေဆာင္မႈန္း
နတ္ေတာ္	နတ္ေတာ္
ျပာသုိ	ပ ႅသို၀္၊ ပ ႅာသို၀္၊ ျပသို၀္၊ ျပာသို၀္
တပို႔တဲြ	တပိုတြယ္၊ တပိုအတြယ္
တေပါင္း	တေပါင္

တန္ခူးလ

            တန္ခူးလကို တန္းခူးဟူ၍ေရးသည္လည္း ရိွ၏။ တစ္ခါတစ္ရံ ပ်ိဳ႔ကဗ်ာတို႔၌ တာကူးလဟူ၍ ေရးသည္ကိုလည္း ေတြ႔ရ၏။ တာကူးဟူေသာ အေရးအသားမွာ မိန္ရာသီမွ မိႆရာသီသို႔ တနဂၤေႏြၿဂိဳဟ္ ေျပာင္းျခင္းကို စဲြ၍ေရးသားေၾကာင္း ေ၀ါဟာရလိနတၳဒီပနီက်မ္း ျပဳစုသူ ေလွသင္းအတြင္း၀န္မင္းက ဆိုသည္။ ဤအဆိုကိုလိုက္၍ ေ၀ါဟာရ၏ ဇာစ္ျမစ္ကိုရွာေဖြ သူတို႔က တာကူးမွ တန္ခူးသုိ႔ေရြ႔လ်ားသည္ဟု ႀကံဆၾက၏။

            သုိ႔ရာတြင္ ပုရံေက်ာက္စာ၏ အေရးအသားတို႔ကို အေျခခံ၍ သုေတသနျပဳေသာ ဦးဖိုးလတ္ကမူ တာကူးဟူေသာ အသံုးအႏႈန္းႏွင့္ တန္ခူးဟူေသာ အသံုးအႏႈန္းသည္ သူ႔အဓိပၸါယ္ႏွင့္သူ တျခားစီျဖစ္သည္ဟု ဆုိသည္။ “တာ” ဟူသည္ အခ်ိန္အခါ၊ ရာသီဥတု၊ ႏွစ္စသည္တို႔ကိုေဟာရာ ဤတာကူးဟူေသာ ေ၀ါဟာရ၌ ႏွစ္ကိုရည္ရြယ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ “တာကူးလ” သည္ “ႏွစ္ကူးေသာလ” ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္ ဆုိ၏။ တန္ခူးဟူေသာ ေ၀ါဟာရ၌ “တန္ (၀ါ) တန္း” သည္ ပါဠိ ကာလႏွင့္အနက္တူ ေသာ “ထန္း” ျဖစ္သည္။ “ခူး” ကား “ဆြတ္ခူးသည္” ဟုအဓိပၸါယ္ရသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ တန္ခူးလ ဆိုသညမွာ ထန္းသီးဆြတ္ခူးေသာလ ဟု မွတ္ယူရမည္ ဆိုသည္။ ဤနည္းတူ တပို႔တဲြ၊ တေပါင္း တည္း ဟူေသာ ေ၀ါဟာရတို႔၌ ပါေသာ “တ” ပုဒ္ကို “ထန္း” မွ ပ်က္လာေသာ ပုဒ္ဟု ဆိုေၾကာင္းကို ေရွ႔၌ေတြ႔ရဦးမည္။

ကဆုန္လ

            ပုဂံေက်ာက္စာတို႔တြင္ ကုဆုန္ဟူေသာ အေရးအျပင္ ခူဆုန္၊ ခုဆုန္ ဟူေသာ ကဲြလဲြခ်က္မ်ားေတြ႔ရေသာ္လည္း သေဘာမွာ အတူတူခ်ည္းျဖစ္သည္။ “ကုဆုန္” ဟူေသာစကား၌ “ကု” သည္ “ေရ” ကိုေဟာ၏။ “ဆုန္” ကား “စုန္ဆင္းျခင္း၊ စီးဆင္းျခင္း၊ သြန္းေလာင္းျခင္း” ကိုေဟာသည္။ ကု မွ က သို႔ ေရြ႔ေလ်ာသည္။ အဓိပၸါယ္ကား ေရသြန္းေလာင္းေသာလ ဟူ၏။

            ေလွသင္းအတြင္း၀န္ကမူ ကဆုန္ကို ၀ိၿဂိဳဟ္ျပဳေသာအခါ “ဥဒကံ၊ ေရကို၊ ဆိႏၵတိ၊ ျဖတ္တတ္၏” ဟု ဆို၍ ယင္းလကို ေရျပတ္ေသာလ ဟု အဓိပၸါယ္ဖြင့္သည္။ သို႔ရာတြင္ ဆယ့္ႏွစ္လရာသီဘဲြ႔မ်ားတြင္ ကဆုန္ေညာင္ေရသြန္းျခင္းကို ပဓာနျပဳ၍ ဖဲြ႔ဆိုၾကေသာေၾကာင့္ ေရသြန္းေလာင္းျခင္းဟူသည္ ေညာင္ေရသြန္းေလာင္းျခင္းပင္ျဖစ္သည္ ဟူ၍ မွတ္ယူျခင္းသည္ သဘာ၀က်လိမ့္မည္။

နယုန္လ

            နယုန္လဟူေသာ ေ၀ါဟာရ၏အနက္ကို ႀကံဆရာ၌ “နံ” သည္ အခ်ိန္ကာလကို ေဟာေသာပုဒ္ျဖစ္သည္။ “ယုန္” ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ၏ ဇာစ္ျမစ္ကို ျမန္မာစကားႏွင့္ အႏြယ္တူေသာ တိုင္းရင္းသားဘာသာစကားထဲတြင္ လုိက္လံရွာေဖြၾကည့္ ေသာအခါ “ယုန္” ဟူသည္ မိုးကိုလည္းေကာင္း၊ စီးဆင္းျခင္းကိုလည္းေကာင္း ေဟာသည္ကို ေတြ႔ရသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ နယုန္လ ဟူသည္ မိုးရြာေသာလကို ဆိုလိုသည္။ ေ၀ါဟာရလိနတၳဒီပနီက်မ္း၌ “နရယုဂ” မွ “နယုန္” ျဖစ္သည္ဟု ဆိုသည္။ ဤသည္မွာ ယုတိၱမတန္ဟု ဦးဖိုးလတ္က ယူဆသည္။ “နရယုဂ” ၏ အဓိပၸါယ္မွာ “ေယာက္်ား၊ မိန္းမအစံု” ျဖစ္၏။ သို႔ေသာ္ နရယုဂသည္ ပါဠိဘာသာစကားအရင္း မဟုတ္ေခ်။

၀ါဆိုလ

            ၀ါဆိုလဟူေသာအမည္၌ ေရွးႏွင့္ေႏွာင္းပညာရွင္တို႔ ၀ိ၀ါဒကဲြျပားျခင္း မရိွေခ်။ “၀ါ” ဆိုသည္မွာ ပါဠိ “၀ါသ” မွ တိုက္ရိုက္လာေသာစကားျဖစ္၍ “ေနျခင္း” ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။ “ဆို” ဟူသည္မွာ “ရြတ္ဆိုျခင္း” အနက္ရသည္။ မိုးတြင္း သံုးလအတြင္း ရဟန္းေတာ္မ်ား ေက်ာင္း၌ေနပါမည္ဟု အဆိုျပဳေသာလကို ၀ါဆိုလဟု ေခၚသည္။

            ပုဂံေက်ာက္စာအဦးပိုင္းတြင္ ၀ါဆိုလကို  ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ “ျမြယ္တာ” ဟူ၍လည္းေကာင္း ေရးသည္။ ေႏွာင္းပိုင္း တြင္ “ႏြယ္တာ” ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ “ေႏြတာ” ဟူ၍လည္းေကာင္း ေရးလာၾကသည္။ သုိ႔ေသာ္  သာလွ်င္ အရင္းခံစကားျဖစ္သည္။  ကား “လယ္ယာမိုးေျမ” ကိုေဟာသည္။ “တာ” ကား “တိုင္းတာျခင္း” ပင္ ျဖစ္သည္။ လယ္ယာေျမတို႔ကို တုိင္းတာေသာလ ဟု အဓိပၸါယ္ရ၏။

၀ါေခါင္လ

            ေက်ာက္စာတို႔၌ ၀ါေခါင္လအေရးအသားကိုေတြ႔ရန္ ခဲယဥ္းသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ၀ါေခါင္လကို ယခုေခတ္သံုး စကားႏွင့္ ပင္ ႀကံဆ၍ ရႏုိင္သည္။ “ေခါင္” ဟူေသာ ေ၀ါဟာရသည္ “အထက္၊ အလယ္၊ ဗဟို၊ အတြင္း” ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။ ထို႔ေၾကာင့္

“၀ါတြင္းသံုးလ၏ အလယ္” ဟု အဓိပၸါယ္ေကာက္ယူႏိုင္သည္။ ၀ါေခါင္လသည္ ၀ါလယ္လပင္ ျဖစ္၏။

            ေလွသင္းအတြင္း၀န္မင္းကမူ “ေခါင္” ကို “မုိးေခါင္သည္” (မိုးမရြာ) ဟူေသာအနက္ကဲ့သို႔ေကာက္ယူ၍ ၀ါေခါင္ ဆိုသည္မွာ ၀ါမဆို၊ ၀ါမကပ္၊ ၀ါႏွင့္ေ၀းသည္ဟု အဓိပၸါယ္ရေၾကာင္း ဖြင့္ဆိုသည္။ ဤလ၌ ၀ါမကပ္ဟူေသာ သေဘာ သက္ေရာက္သည္။ စင္စစ္ ၀ါေခါင္လျပည့္ေက်ာ္ တစ္ရက္ေန႔၌ ရဟန္းေတာ္တို႔သည္ ပစိ ၦမ၀ါ ကပ္ႏုိင္သည္။

            ၀ါေခါင္လကို ေက်ာက္စာမ်ား၌ “နံကာ” ဟု အေရးမ်ားသည္။ “နံ” ဟူသည္ “အခ်ိန္ကာလ” ကိုျပသည္။ “ကာ” ကို ႀကံဆေသာအခါ “လယ္လုပ္ငန္း” ဟု ျပဆိုသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ “နံကာ” ဟူသည္ “လယ္လုပ္ခ်ိန္၊ လယ္ထြန္ခ်ိန္ႏွင့္ ဆိုင္ေသာ လ” ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။ ေ၀ါဟာရ လိနတၳဒီပနီ၌ကား “နံကာ” သည္ နိကၡမနိယ ဟူေသာ ပါဠိမွလာသည္ ဟု ဆိုသည္။ အဓိပၸါယ္မွာ “ေနသည္အတြင္းခရီးမွ အျပင္ခရီးသို႔ထြက္ျခင္း” ဟု ျဖစ္၏။ သို႔ေသာ္ ယုတိၱမတန္လွပါ။

ေတာ္သလင္း

            ေတာ္သလင္း၏ ဇာစ္ျမစ္ကို သကၠတ၊ ပါဠိ ဘာသာစကားတို႔၌ လိုက္ရွာရန္မလိုေတာ့ေခ်။ ျမန္မာစကားသက္သက္ ႏွင့္ပင္ အဓိပၸါယ္ထြက္သည္။ “ေတာ္” ဆိုသည္မွာ “ျမင့္ျမတ္သည္၊ အထြတ္အထိပ္ျဖစ္သည္၊ အထက္ေကာင္းကင္ျဖစ္သည္” ဟူ၍ လည္းေကာင္း၊ “သလင္း” ဆိုသည္မွာ “သာလင္း” မွလာ၍ “သာယာထြန္းလင္းသည္” ဟူေသာ အဓိပၸါယ္ရိွသည္ဟု ႀကံဆၾကသည္။

            သုိ႔ေသာ္ အင္း၀ေခတ္ေႏွာင္းပိုင္းတြင္ သစ္ဆင္းလဟူေသာ အေရးအသားကို ပ်ိဳ႔၊ ကဗ်ာမ်ား၌ ေတြ႔ရျပန္သည္။ ယင္းကိုအခ်ိဳ႔ေသာပညာရွင္တို႔က “သစ္ေဖာင္၊ ၀ါးေဖာင္မ်ားစုန္ဆင္းေသာလ” ဟု အဓိပၸါယ္ေကာက္ၾက၏။ သို႔ရာတြင္ ဦးေအာင္ႀကီး၏ လူးတား၌ တိုင္ေလးစင္၏ ထိပ္ဖ်ားမွ ပိုက္ခင္းထားေသာ ေရျပင္ေပၚသို႔ ခုန္ဆင္းသည့္ ေပ်ာ္ပဲြသဘင္ကို အခိုင္အမာေဖာ္ျပထားျခင္းေၾကာင့္ “ပန္းလုသဘင္၊ သစ္ဆင္းရင္” ေသာ ပဲြေတာ္ကို အစဲြဲျပဳ၍ သစ္ဆင္းလဟု ေခၚေၾကာင္း အဆိုကို အမ်ားက လက္ခံၾကသည္။

            သို႔ေသာ္ ဤအဆိုကို ေလွသင္းအတြင္း၀န္မင္းက သေဘာမတူသည့္အျပင္ ေတာ္သလင္း၏ ဇာစ္ျမစ္ကို ႀကံဆရာ၌

“ေကာသိတံုအလံ” ဟူေသာပါဠိမွ ဆင္းသက္၍ “ေတာ္သလင္း” ဟူေသာစကား ျဖစ္လာသည္ဟု ဆို၏။ ေတာ္သလင္းကို ရာသီအားျဖင့္ ကန္ရာသီဟု ေခၚသည္။ ကန္ရာသီကား ကညာကိုစဲြ၍ ေခၚျခင္းျဖစ္သည္။ ကညာသည္ ေယာက္်ားကို ႏွစ္သက္ ေစတတ္သည္။ ယင္းသို႔ ေယာက္်ားကိုႏွစ္သက္ေစျခင္း သဒါၵသည္ ပါဠိ၌ “ေတာသ” ဟူ၍လည္း ရိွသည္။ ေတာသ မွ ေတာ္သလင္းသို႔ ေရြ႔လ်ားသည္ဟု ေလွသင္းအတြင္း၀န္က မိန္႔ဆိုသည္။ သို႔ေသာ္လည္း ဤအဆိုမွာ အေတြးေခါင္လြန္း လွသည္။

သီတင္းကြ်တ္

            သီတင္းကြ်တ္လကို ပုဂံေက်ာက္စာတို႔၌ “သန္တူလ၊ သႏၱဴလ” ဟူ၍ ျပသည္။ သီတင္းကြ်တ္ဟူေသာ ေ၀ါဟာရကို မေတြ႔ရေခ်။ အင္း၀ေခတ္ေက်ာက္စာတို႔တြင္ သီတင္းကြ်တ္ကို “သတင္းကြ်တ္” ဟူ၍လည္း ေရးသားသည္။ ေလွသင္းအတြင္း ၀န္မင္းက “သတင္းကြ်တ္လဟု ေခၚဆိုသည္မွာ ၀ါဆိုလျပည့္ေန႔မွစ၍ သတင္းကြ်တ္လျပည့္ေက်ာ္ တစ္ရက္ေန႔အထိ သတင္း ၀ါလ ကြ်တ္ေသာေၾကာင့္ ေခၚသည္” ဟု ေရးသားခဲ့၏။ ယင္းကို ဦးဖိုးလတ္က ေထာက္ခံ၍ “သတင္း” ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ၏ အနက္မွာ ေနထိုင္ျခင္း ျဖစ္သည္။ ယင္းအနက္မွ “သီလကို က်င့္သံုးေဆာက္တည္ေနထိုင္ျခင္း” ဟူေသာ အနက္သို႔ ထပ္မံေရြ႔ ေလ်ာလာသည္ ဟု ဆိုသည္။ ဤအနက္သည္ ၀ါကြ်တ္ဟူေသာ အနက္ႏွင့္လည္း ကိုက္ညီသည္ဟု ဆိုသည္။

ရဟန္းေတာ္တို႔ သီတင္းသံုးေနထိုင္ၾကသည္မွာ အက်င့္သီလႏွင့္တကြ ေနထိုင္ၾကသည္ျဖစ္ရာ သီတင္းသံုးျခင္းကို စဲြယူျခင္းမျပဳဘဲ သီလကုိစဲြယူျခင္းျပဳ၍ သီတင္းကြ်တ္ဟူေသာ အေရးအသားကို ယခုအခါ အတည္ျပဳလာၾကသည္။

ပုဂံေက်ာက္စာတြင္ေရးသားေသာ “သန္တူ” မွ “သန္” ကုိ “ေကာက္ပင္” ဟု အဓိပၸါယ္ယူသည္။ “တူ” ကုိမူ ျမန္မာ စကားႏွင့္ႏွီးႏြယ္ေသာ အျခားဘာသာစကားတို႔မွ အရင္းအျမစ္ကိုလိုက္၍ “ထူသည္၊ ေထာင္သည္၊ ေပါက္ပြားသည္” ဟူေသာ အနက္ကို ယူသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ “သန္တူလ” ဆိုသည္မွာ “ေကာက္ပင္မ်ားထြက္၍ ေထာင္မတ္လာေသာလ” ဟု အဓိပၸါယ္ ရသည္။ ေလွသင္းအတြင္း၀န္ကမူ “သန္” သည္ “၀သႏ ၱ” မွလာ၍ “မိုး” ကိုေဟာသည္။ “တူ” ကား “တူရာသီ” ကိုရည္ညႊန္း သည္။ အဓိပၸါယ္မွာ “၀သႏ ၱဥတု၊ တူရာသီ” ျဖစ္သည္ဆို၏။ ဤအဆိုကို ဦးဖိုးလတ္က လက္မခံေခ်။

တန္ေဆာင္မုန္းလ

            တန္ေဆာင္မုန္းလကို ေရွးက တန္ေဆာင္မႈန္းဟု ေရးသားၾကသည္မွာ မီးရႈးမီးတိုင္ထြန္းလင္းေတာက္ပသည္ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ေရးသားၾကသည္ဟု ဆိုသည္။ “တန္ေဆာင္” ကား “မီးရႉးမီးတိုင္တို႔မွေပးေသာ အလင္းေရာင္” ျဖစ္သည္ကို သိသာပါသည္။ မုန္း ႏွင့္ မႈန္း ေ၀ါဟာရက အဘယ္သို႔နည္း။ ဤအခ်က္ကို ျမန္မာႏွင့္ႏွီးႏြယ္ေနေသာ ဘာသာစကားမ်ားႏွင့္ ညိွႏိႈင္း၍ “မႈန္း” သည္ “ထြန္းလင္းေတာက္ပေစသည္” ဟု အဓိပၸါယ္ရေၾကာင္း ဦးဖိုးလတ္က ဖြင့္ဆိုသည္။ ေရွးေခတ္၊ ေႏွာင္းေခတ္ အယူအဆမ်ား အတူတူပင္ျဖစ္သည္။

နတ္ေတာ္လ

            နတ္ေတာ္လကား နတ္ကိုပူေဇာ္ေသာလပင္တည္း။ ဤ၌လည္း စကားဇာစ္ျမစ္တို႔ကို စစ္ေဆးရာတြင္ ေရွးေခတ္ ႏွင့္ ေႏွာင္းေခတ္ သေဘာထားကဲြျပားသည္ကို မေတြ႔ရေခ်။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္နတ္ကို ကိုးကြယ္သည္ ဆိုရာ၌ အယူအဆ ႏွစ္မ်ိဳးရိွသည္။

            ေလွသင္းအတြင္း၀န္က နတ္ေတာ္လတြင္ မဟာပိႏဲၷနတ္မင္းအား ပူေဇာ္ပသည္ဟု ပထမဆို၏။ တဖန္ မဟာဂီရိ နတ္ေမာင္ႏွမအား ပူေဇာ္ပသသည္ဟု ဒုတိယစကားကို ဆိုျပန္သည္။ ဤအခ်က္ကို ၀ိ၀ါဒကဲြျပားေအာင္ ဦးဖိုးလတ္က ေအာက္ပါအတိုင္း ရွင္းျပသည္။

            မင္းမဟာဂီရိနတ္ေမာင္ႏွမကို ပူေဇာ္သည္ကား အရင္းခံျဖစ္သည္။ ယင္းသို႔ပူေဇာ္သည့္အခါ လူတို႔က ႏွစ္စဥ္ ၾကက္၊ ၀က္၊ ဆိတ္၊ ႏြားတို႔၏ အသက္ျဖင့္ သတ္ျဖတ္ပူေဇာ္ေလ့ရိွသည္။ ဟံသာ၀တီဆင္ျဖဴရွင္လက္ထက္သို႔ေရာက္ေသာအခါ ယင္းသို႔ပူေဇာ္ျခင္းသည္ သာသနာႏွင့္ ဆန႔္က်င္ဘက္ျဖစ္သည္ဆိုကာ ပိတ္ပင္သည္။ ထိုအခါ မဟာပိႏဲၷနတ္ကို ရထားတင္ဆဲြ၍ ပူေဇာ္ေစသည္ ဟူ၍ ျဖစ္ေလသည္။

ျပာသိုလ

            ျပာသိုလ ဟု အဘယ္ေၾကာင့္ေခၚသနည္း။ အရင္းအျမစ္ကို စိစစ္ေသာ္ ပႅသို၀္ è ပႅာသုိ၀္ è ျပသို၀္ è ျပာသို၀္ စသည္ျဖင့္ ျပာသုိ သို႔ဆင္းသက္လာသည္ဟု အလြယ္ႏွင့္ ျပဆိုႏိုင္ေသာ္လည္း ထိုေ၀ါဟာရကို ဓာတ္ခဲြၾကည့္ရာ၌မူ လြန္စြာ ခက္ခဲသည္။ “ပႅာသုိ၀္” ၌ ပါေသာ “ပႅာ” သဒၵါကို ျမန္မာႏွင့္ႏြယ္တူေသာ ဘာသာစကားတို႔တြင္လိုက္လံရွာေဖြရာ “ပ်ားဖေယာင္း” ဟူေသာ ပုဒ္ရင္းကို ရ၏။ “သို” ၏ အနက္ကား “သိုေလွာင္ျခင္း” ျဖစ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ “ျပသိုလ” ဟူသည္ “ပ်ားဖေယာင္းကိုစု၍ အရဆံုးလ” ဟု အဓိပၸါယ္ရေၾကာင္း ဦးဖိုးလတ္က ဆိုသည္။

            ေလွသင္းအတြင္း၀န္မင္း၏ အလိုကား ျပာသိုလသည္ သကၠတ “ေပါသွ်ီ” မွလာသည္။ “ေပါသွ်ီ” ကား ဖုသွ်နကၡတ္ ျဖစ္၏။ ျပာသိုလ၊ မကာရရာသီတြင္ ဖုသွ်နကၡတ္ႏွင့္ယွဥ္၍ လျပည့္သည္ကို အေၾကာင္းျပဳလွ်က္ ျပာသုိဟု ေခၚေၾကာင္း ဖြင့္ဆိုသည္။

တပို႔တဲြလ

            တပို႔တဲြလဟူေသာ ေ၀ါဟာရ၌ပါသည့္ “တ” မွာ “ထန္း” ကို ေဟာေၾကာင္းျပခဲ့ၿပီ။ ဦးဖိုးလတ္က “တပို႔” မွာ “ထန္းပို႔” ျဖစ္၍ ထန္းဖူး၊ ထန္းခိုင္ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။ “တဲြ” ကား ျမန္မာစကားသက္သက္ “တဲြက်ျခင္း” ကိုေဟာသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ တပို႔တဲြလဟူသည္ ထန္းဖူး၊ ထန္းခိုင္တို႔ကို ေအာက္သို႔တဲြက်ေအာင္ျပဳလုပ္ျခင္းျဖစ္၍ “ထန္းရည္နင္းလ” ဟု အဓိပၸါယ္ ရေၾကာင္း ဖြင့္ဆုိသည္။

            ေ၀ါဟာရတၳပကာသနီက်မ္း၌ ဒုတိယေက်ာ္ေအာင္စံထား ဆရာေတာ္က တပို႔တဲြမွာ လယ္ယာလုပ္သားတို႔ ထမ္းပိုးကို ဆဲြထားသာ္ ဟူေသာ အနက္မွလာသည္ဟု ဆုိသည္။ ေလွသင္းအတြင္း၀န္ကမူ ဤအဆိုကိုပယ္၍ တပို႔တဲြသည္ ပါဠိ၊ သကၠတ ၌ ရိွေသာ “ပူပန္ျခင္း” အနက္ရိွသည့္ “တပါ” သဒၵါမွလာသည္ ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ “တပံသူရီယာ တပဌာနံ၊ ဓာ၀ယတိ၊ ပလာယတိ” ဟူေသာ ၀ိၿဂိဳဟ္ကိုေထာက္ၿပီး “တပဓာယ၀” ပုဒ္မွလာ၍ “ေနပူရာ၊ ေနေရာင္ပ်ိဳ႔ရာ အရပ္သို႔ ေျပးသြား ေစတတ္ျခင္း” ကို အစဲြျပဳ၍ ေခၚသည္ဟူ၍လည္းေကာင္း ဖြင့္ဆိုသည္။

             ဒုတိယေက်ာ္ေအာင္စံထား ဆရာေတာ္က ေ၀ါဟာရ၏ ဗ်ဴပၸတ္ကိုရွာရာ၌ ျမန္မာစကားသက္သက္ကို အေျခခံ၍ ႀကံဆဘိသကဲ့သို႔ ေလွသင္းအတြင္း၀န္မင္းက သကၠတႏွင့္ ပါဠိဂတိကိုလိုက္၍ ႀကံဆေလသည္။

တေပါင္းလ

            တေပါင္းလဟူသည္မွာ “ထန္းရည္ကိုက်ိဳ၍ ထန္းလ်က္ခ်က္ေသာလ” ဟု ဦးဖိုးလတ္က ဆိုသည္။ “တ” သဒၵါကို သိၾကၿပီးျဖစ္သည္။ “ေပါင္း” ဟူသည္ကား ျမန္မာစကားရိုးရိုး “ေပါင္းသည္၊ က်ိဳသည္၊ ခ်က္သည္” ဟူ၍ အဓိပၸါယ္ရသည္။ ေလွသင္းအတြင္း၀န္မင္းကမူ ပါဠိကိုလုိက္တတ္သည့္အတိုင္း “တေပါင္း” ဆိုသည္မွာ “တပသွ်ား” မွလာ၍ “ပူပန္ျခင္း ေကာင္းေသာလ (ျပင္းထန္ေသာလ) ” ျဖစ္သည္ဟု ဆိုသည္။ ၀န္ႀကီးပေဒသရာဇာ၏ ထန္းတက္သမားဘဲြ႔၌ ေႏြဦးကာလ (တေပါင္းလ) တြင္ ထန္းတက္၍ ထန္းရည္သိမ္းဆည္းၿပီးလွ်င္ ထန္းလ်က္ခ်က္သည္ကို ဖဲြ႔ဆိုထားသည္။ ဤသည္ကို ေကာက္၍ “ထန္းခ်က္ေသာလ” ဟူေသာအဆိုက ပို၍ယုတိၱတန္သည္ဟု မွတ္ယူရန္ ရိွပါသည္။

၁၊ ၁၂၊ ၂။ စျႏၵမာသ (တိထီလ)

            စျႏၵမာသႏွင့္တိထီလ အတူတူပင္ျဖစ္သည္။ စျႏၵမာသ ဟူသည္ စျႏၵ = လမင္း + မာသ = လ။ လမင္းကိုမူတည္ယူ ထားေသာ လ ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။ လမင္းႀကီးေကာင္းကင္တြင္ လံုး၀ကြယ္ေပ်ာက္သြားခ်ိန္မွ ျပန္ေပၚလာကာ တစ္စတစ္စ ျပည့္၀န္းလာၿပီး လံုး၀ျပည့္သြားသည္ထိ ၁၅ ရက္ခန္႔၊ ဤကဲ့သုိ႔ျပည့္၀န္းေနရာမွ ျပန္ဆုတ္သြားရာ တျဖည္းျဖည္း လ၏အ၀န္း နည္းလာကာ ေနာက္ဆံုး လံုး၀ကြယ္ေပ်ာက္သြားသည္ထိလည္း ၁၅ ရက္ခန္႔ပင္ ၾကာပါသည္။

            ဤကဲ့သို႔လ၀န္းစေပၚသည္မွ ေနာက္ဆံုးကြယ္ေပ်ာက္သြားသည္ထိ ၾကာေသာကာလ ရက္ ၃၀ ကို တိထီလ သို႔မဟုတ္ စျႏၵမာသ ဟု ေခၚ၏။ တိထီဟူသည္ တစ္ရက္လွ်င္ တက္လာေသာ လ၀န္းႀကီး၏ တစ္စိတ္ကို ေခၚျခင္းျဖစ္၏။ ၁၅ ရက္တြင္ လမင္းႀကီး လံုး၀ျပည့္၀န္းလာသည္ျဖစ္ရာ တစ္ရက္လွ်င္ တက္လာေသာ လမင္း၏ ျပည့္၀န္းမႈပမာဏမွာ ၁၅ ပံု တစ္ပံု ရိွပါသည္။ ဤသည္ကို တစ္တိထီဟု ေခၚသည္။

            ထို႔ေၾကာင့္ စျႏၵမာသ သို႔မဟုတ္ တိထီတစ္လတြင္ ရက္ ၃၀ ရိွသည္။

            စျႏၵမာသ တစ္ႏွစ္၊ သို႔မဟုတ္ တိထီတစ္ႏွစ္တြင္ ၁၂ x ၃၀ = ၃၆၀ ရက္ရိွသည္။  

၁၊ ၁၂၊ ၃။ သူရိယမာသ

          သူရိယမာသ (သူရိယ = ေနမင္း + မာသ = လ) ဟူသည္ ေနမင္းသြားလာျခင္းကို မူတည္တြက္ခ်က္ထားေသာ လ ျဖစ္၏။ သူရိယသိဒၶႏ ၱတြင္ေဖာ္ျပထားခ်က္အရ သူရိယမာသ တစ္ႏွစ္တြင္ ၃၆၅.၂၅၈၇၅၆ ရက္ရိွ၏။ တစ္ႏွစ္တြင္ ၁၂ လရိွရာ သူရိယမာသတစ္လတြင္ ၃၀.၄၃၈၂၂၉၆ ရက္ ရိွပါသည္။

            ေဖာ္ျပခဲ့ေသာ လ သံုးမ်ိဳးအနက္ စျႏၵမာသ ႏွင့္ သူရိယမာသမွာ လက္ေတြ႔အသံုးမရိွပါ။ ျပကၡဒိန္တြက္ကိန္းမ်ား အတြက္သာ ျဖစ္၏။ ျပကၡဒိန္တြက္နည္းမ်ားေဖာ္ျပသည့္အခါ ပိုမိုနားလည္လာပါလိမ့္မည္။ တကယ္သံုးေနသည္မွာ ျပကၡဒိန္ထဲ၌ ေဖာ္ျပထားေသာ တန္ခူး၊ ကဆုန္ဟူသည့္ ေ၀ါဟာရလမ်ားသာ ျဖစ္ပါသည္။ သို႔ေသာ္လည္း ျမန္မာျပကၡဒိန္ တြက္နည္းကို ေလ့လာသူမ်ားအဖို႔ စျႏၵမာသႏွင့္ သူရိယမာသကိုလည္း သိထားဘို႔ လုိပါသည္။